ווידעאָ: אַ ליד וועגן צוויי מיידלעך וואָס פּרוּוון ראַטעווען איינע דער צווייטער פֿון די דײַטשןWATCH: A song about two Jewish girls who try to save each other from the Nazis
דאָס רירנדיקע ליד איז וועגן דעם לעצטן בריוו פֿון אַ ייִדיש מיידל, סאַבינאַ גאָלדמאַן, איידער מע האָט זי דערהרגעט.
Image by Olga Mieleszczuk
ווי אַ טייל פֿונעם מוזיקאַלישן פּראָיעקט „שטילע טרערן‟, האָט אַ גרופּע מוזיקער – על־פּי־רובֿ קאַנאַדער – לעצטנס געשאַפֿן אַ נײַ ליד מיט אַ רירנדיקן ווידעאָ, געווידמעט אַ פּויליש־ייִדיש מיידל, סאַבינאַ גאָלדמאַן, וואָס האָט אָפּגעשיקט איר לעצטן בריוו צו איר חבֿרטע, מאָלי עפּלבוים, אַ וואָך איידער די נאַציס האָבן זי, סאַבינאַן, דערמאָרדעט.
סאַבינאַס חבֿרטע, מאָלי, האָט אָבער יאָ איבערגעלעבט דעם חורבן. צווישן מאַרץ 1942 און יאַנואַר 1945 האָט מאָלי געהאַלטן אַ טאָגבוך אויף פּויליש און אין 1948 האָט זי מיט איר משפּחה זיך באַזעצט אין קאַנאַדע. הײַנט וווינט זי אין טאָראָנטאָ.
אין 2016 איז מאָליס טאָגבוך פּובליקירט געוואָרן ווי אַ בוך אויף ענגליש, „באַגראָבענע ווערטער, אין וועלכער עס זענען אויך אַרײַן אירע שפּעטערדיקע זכרונות, אָנגעשריבן אין די 1990ער יאָרן.
די געשיכטע איז אַזאַ: דעם 11טן סעפּטעמבער 1942 האָט דאָס יונגע מיידל סאַבינאַ גאָלדמאַן אָנגעשריבן מאָלי עפּלבוים אַ בריוו, וווּ זי רופֿט איר חבֿרטע צו אַנטלויפֿן פֿונעם פּוילישן שטעטל דאָמברעווע (Dąbrowa Tarnowska) אָדער זיך ערגעץ אויסצובאַהאַלטן. מאָלי איז דעמאָלט געווען 12 יאָר אַלט. במשך פֿון צוויי יאָר האָט זי זיך געהאַט אויסגעבאַהאַלטן צוזאַמען מיט איר עלטערער קוזינע העלענאַ אין אַ הילצערנעם קאַסטן אונטער דער ערד, וואָס האָט זיך געפֿונען אויף אַ פֿאַרם. מאָלי האָט געהאָפֿט, אַז איר גוטע חבֿרטע סאַבינאַ וועט זיך אײַנגעבן אויך צו אַנטלויפֿן אין דער זעלבער פֿאַרם. סאַבינאַ, וועלכע האָט געגעבן מאָלי די עצה זיך צו ראַטעווען, האָט אָבער אַליין באַשלאָסן צו בלײַבן אין דער היים בײַ אירע קראַנקע טאַטע־מאַמע. די דײַטשן האָבן זי באַלד אומגעבראַכט צוזאַמען מיט דער משפּחה.
דער ישׂראלדיקער מוזיקער און אַקטיאָר אַלכּסנדר פֿיש האָט סאַבינאַס בריוו פּאָעטיש איבערגעזעצט אויף ייִדיש. אינעם ווידעאָ הערט מען פֿישעס ייִדישן טעקסט מיט מוזיק פֿונעם פּויליש־געבוירענעם ייִדישן פֿילדער אַרטור גאָלד (1897-1943) וועלכער איז אומגעקומען אין טרעבלינקע. שפּירנדיק שוין איר קומענדיקן טויט, דערמאָנט זיך סאַבינאַ אין איר בריוו וועגן דער שול, אין וועלכער זי און מאָלי האָבן זיך אַ מאָל געלערנט, און וועגן זייער באַליבטן פֿילם. „אָן קיין האָפֿענונג, אַ שטייגער ווי אַלטע לײַט; אָן קיין האָפֿענונג, ס׳איז פֿאַרבײַ שוין די צײַט”, – באַקלאָגט זי זיך. „די האָפֿענונג באַקומען האָט אָט־דעם טײַטש: דאָס לעבן – טפֿו – געהערט נישט אונדז, נאָר דעם דײַטש‟.
די איבערזעצונג האָט זיך באַקומען טאַקע אַ געראָטענע – בפֿרט ווען מע נעמט אין באַטראַכט, אַז סײַ די יונגע מחברטע פֿונעם בריוו, סײַ דער מחבר פֿון דער אָריגינעלער מוזיק זענען פֿאַרטיליקט געוואָרן.
עס זינגט אָלגאַ־אַבֿיגיל מיעלעשטשוק – אַ פֿרוי פֿון וואַרשע, וואָס וווינט איצט אין ישׂראל.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.
At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.
Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.
— Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO
