אוידיאָ: „פּעניאַק‟ און אַנדערע אָפֿטע ווערטער בײַ די חסידיםAUDIO: “Peniak” and other common words among Hasidim today
צום דריטן קאַפּיטל פֿון יהושע כּהנאס סעריע קענט איר אויך לייענען דעם געדרוקטן טעקסט פֿון די ווערטער און אויסדרוקן.
Image by Getty Images
To listen, click here.
כּדי זיך צוצוהערן, גיט אַ קוועטש דאָ.
דער אַרטיקל איז אָנגעשריבן אויפֿן חסידישן ייִדיש
פעניאק – א שטייטער מענטש, אדער צייט שטיפער
א פעניאק איז עמיצער וואס קען זיך נישט באשלעפקענען צו קומען אין צייט און זיך געבן א ריר ווען מען דארף. ער ציט די געהירן, און עס געדוירט אים א יאר מיט א מיטוואך עפעס אויסצופירן.
“יואלי, וואס פעניעסטו מיר ארום די צייט? הער אויף פעניענען. דער באס קומט שוין באלד, גיב דיך א ריר, פארשלעפטער קרענק!”
שטיפן די צייט – אדער צייט שטיפער, איינער וואס פארברענגט די צייט מיט גארנישט. אנדערש ווי א פעניאק, אדער פארשלעפטער קרענק, איז א צייט שטיפער אן אונטערהאלטער. דאס איז דער באקאנטער כאראקטער וועמען די ערנסטע לייט קוקן אראפ מיט אפשיי, זעען אים ווי איינער וואס פארהרגעט די צייט, כמעט ווי אן אורחי פורחי׳ניק, בעת די לצים זעען אים, פארקערט, ווי א העלד פון אונטערהאלטונג און געשמאקהייט. עמיצער מיט וועם עס פארברענגט זיך שעה׳ן אן תכלית און אן סוף, מען דארף נישט גארנישט נאר נאך א קאווע, נאך א טיי, און אפשר נאך א פאפיראסל, א נייעסל, א פאליטיקל, א לשון הרע׳לע, א וויצל און א גוט געלעכטער.
אנברענגען די יארן – דאס איז נישט אויסניצן די צייט מיט לערנען אדער כאטש עפעס סיי וואס תכלית. דאס ווערט בעיקר געניצט דורך די מוסר׳ניקעס, מחנכים, עלטערן, זיידעס און באבעס.
״יצחק׳ל, דו ווערסט מיר א ליידיגער זאק, דו ברענגסט אן די יארן מיט גארנישט, ביסט זיך גארנישט נישט קונה, נישט קיין בלאט גמרא, נישט קיין חסידות, ניטאמאל קיין חוק אדער משניות, פארברענגסט די יארן מיט גארנישט.
באלעקט זיך די פינגער – דאס איז אן אויסדרוק פון שטארקע הנאה אזש זיך צום באלעקן די פינגער נאך א גוטער דרשה אדער אַ הערלעכע חזנות.
אלטערל האט אראפגעלייגט א דאווענען, אך וואספארא שיין קעלעכל! אזיינס און אזעלעכץ! ער האט ארום געוואויוועט מיט נוסח אראפ ארויף, געמאכט דריידערלעך, חידושים יעדעס ווארט, געזינגען ניגונים וואס קיינער האט ביז יעצט נישט געהערט, זיך צוגאסן מיט זיין שטימעלע, ס׳געווען זיך צו באלעקן די פינגער!
חזיר שטאל – איבערקערעניש און אומריינקייט “וואס מאכסטו מיר א חזיר שטאל דא? זיי מוחל, הייב אלעס אויף, האסט אנגעווארפן, געמאכט אן איבערקערעניש, יעצט לייג אלעס צוריק אויפן פלאץ. יעצט שוין דער מינוט!”
הייליג און טייער – דאס ווערט געניצט פאר אלס עהרנפארכטיג, פארעהרט און וויכטוג אינעם היימישן אידישן לעבן
כ’זאג דיר ביי ר׳ געציל איז א רבי׳נס א ווארט הייליג און טייער. משהניו האט גע׳ירש׳נט א סידור׳ל פון זיידן, איר געהיטן ווי אן אויג אין קאפ, איר געהאלטן הייליג און טייער.
באבע חייטשע האט דורכגעלעבט די ביטערע מלחמה, אבער האט זיך נישט פארלוירן איר אמונה, זי האט יעדעס מצווה, יעדער מנהג, אלץ וואס זי האט געזען אין שטוב געהאלטן הייליג און טייער.
א טייערער איד – א ספעציעלער איד מיט אידישע גוטיטשקער איידלקייט, אזא איינער וואס זיין פערזענליכקייט אדער טרייהייט צו תורה און מצוות אדער, צו א צווייטן איד, קען אויסגעלויבט ווערן צווישן זיינע באקאנטע אזש זיי ערוועקן די געפילן פאר באגייסטערונג.
שמחה זיסל איז געווען א טייערער איד, א ריין הארץ, קיין איד נישט געטשעפעט אין זיין לעבן, זיין שטימע נישט געהויבן אויף קיין צווייטן איד, עוסק געווען אין גמילות חסדים, געדינט דעם אייבירשטן בתמימות מיט אמונה פשוטה, געהאט א שיעור תורה יעדן טאג, טאג איין טאג אויס, אן חכמות, אלע זיינע יארן, א טייערע איד געוועזן
א זיסער אידל – א געשמאקער איד מיט חן, אפט מאל אזא איינער וואס לאזט זיך מאכן דאס גענאר פון זיך אליינס.
פעטער נחום איז געווען א קליין דארטשיק אידל, שטענדיג איז ער געלאפן וואו ער איז נאר געגאנגען, שטענדיג האט ער געהאט א וויצל, אפילו עס איז נישט געווען לאכעדיג האט עס אבער געהאט א חן פון אים. ער פלעגט לאכן פון זיך אליינס. ער האט זיך גערופן ״דער לויפעדיגער קנעפל” אדער “קנעפל נחום”, און האט געלאכט פון יעדער וויצל. א צוקער זיסער אידל געווען.
קיפקעס – געזעמלעך און א ראד, ווי היימישע אידן שמועסן איבער פאליטיק פונעם לאנד אדער קהילה און אביסל רכילות.
״מורי ורבותי, ראש השנה שטייט שוין פאר די טיר, איינע פון די נגעים צווישן אונז ליידער זענען די קיפקעס, מען שטייט אין חדר שני אדער אין מקווה, גאנצעטע קיפקעס, בשעת דער עולם אין שיל האלט שוין אינמיטן דאווענען, און מען שמועסט פאליטיק, לשון הרע, רכילות און ניבול פה, רחמנא לצלן.
A message from our Publisher & CEO Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.
At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.
Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.
— Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO
