ווידעאָ: אַ ליד פֿון 1919 זאָגט אַז קנאָבל קען פֿאַרהיטן קעגן אַ מגפֿהVIDEO: 1919 song says garlic can ward off a pandemic
די ישׂראלדיקע אַקטריסע אסתּי ניסים זינגט דאָס ליד וואָס מע האָט געשריבן וועגן דער געפֿערלעכער שפּאַנישער גריפּע
Image by Beth Shalom Aleichem
מיט איבער 100 יאָר צוריק, בעת דער מגפֿה פֿון דער אַזוי־גערופֿענער שפּאַנישער גריפּע, האָט מען ממש באַשטראָפֿט מענטשן וואָס האָבן נישט געטראָגן קיין מאַסקע אויף דער גאַס, און זיי אַפֿילו אײַנגעזעצט אין טורמע. אין 1919 האָט אַ ייִד פֿון אָדעס, האַרי באָען (בענעט), געשריבן אַ סאַטיריש ליד וועגן דער מגפֿה, „די שפּאַנישע כאָלערע‟.
אין דעם הומאָריסטישן ווידעאָ, וואָס איז אַרויף אויף יוטוב אין אַפּריל 2020, זינגט די ישׂראלדיקע אַקטריסע אסתּר (אסתּי) ניסים יענץ ליד, פֿאַררופֿנדיק זיך אַוודאי אויפֿן קאָראָנאַ־ווירוס. דער תּל־אָבֿיבֿער „בית שלום־עליכם‟, וואָס האָט געשאַפֿן דעם ווידעאָ און אים אַרויסגעשטעלט אויף יוטוב, באַטאָנט, אַז דער הומאָר אין באָענס ליד האָט זיכער געהאָלפֿן ייִדן איבערצולעבן יענע שווערע תּקופֿה. ניסים שפּילט אויס דאָס ליד אויף אַ לעבעדיקן אופֿן, עסנדיק אַפֿילו קנאָבל פֿאַר אַ רפֿואה, און דער מוזיקער אַמנון בהם, וועלכער האָט געשאַפֿן די מוזיקאַלע אַראַנזשירונג, האָט צוגעגעבן אייגענע חידושדיקע נאָטן.
דער טעקסט און די מוזיק פֿון האַרי באָענס ליד, געפֿינען זיך הײַנט אין דער ביבליאָטעק פֿונעם אַמעריקאַנער קאָנגרעס און אויך אָנלײַן.
באַזונדערס טשיקאַווע און באַלערנדיק איז, אַז אין 1919, ווען דאָס ליד איז געשאַפֿן געוואָרן, האָבן אין דער וועלט אויך צירקולירט מאָדנע אויסטראַכטענישן און נוצלאָזיקע פֿאָלקס־רעצעפּטן, ווי, למשל עסן קנאָבל און טרינקען ווײַן. מע זינגט, אַז דער אַמעריקאַנער פּרעזידענט ווילסאָן האָט, כּלומרשט, פֿאַרשפּרייט די שפּאַנישע גריפּע אין דײַטשלאַנד, כּדי נקמה צו נעמען פֿאַר די קרבנות פֿון דער ערשטער וועלט־מלחמה. ווי באַלד די מגפֿה איז אויסגעבראָכן גלײַך נאָך דער מלחמה, ווען מע האָט טאַקע באַטראַכט דעם מעגלעכן באַנוץ פֿונעם ביאָלאָגישן וואָפֿן, האָבן זיך דעמאָלט פֿאַרשפּרייט אויסטערלישע קלאַנגען וועגן דעם כּלומרשט קינסטלעכן קוואַל פֿון דער מגפֿה.
אַוודאי, האָט באָענס איראָניש אויסגעלאַכט די דאָזיקע טעאָריע. אין דער אמתן, האָבן די ערשטע דאָקומענטירטע קרבנות פֿון דער שרעקלעכער גריפּע זיך צוערשט באַוויזן דווקא אין אַמעריקע, אין יאַנואַר 1918, דערנאָך אין דײַטשלאַנד און שפּאַניע, און אַ ביסל שפּעטער – איבער דער גאַנצער וועלט. די פּאַנדעמיע האָט אומגעבראַכט צווישן 17 און 100 מיליאָן מענטשן (די סטאַטיסטיק בלײַבט ביזן הײַנטיקן טאָג אַ רעטעניש). אין 1920 האָט זיך דער שרעקלעכער ווירוס, צום גליק, פּלוצעם פֿאַרוואַנדלט אין אַ געוויינטלעכער גריפּע.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.
At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.
Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.
— Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO
