Image by Wikimedia Commons

די מגפֿה גייט ביסלעכווײַז אָפּ; מוזייען הייבן אָן אַרבעטן ווי געהעריק. נישט לאַנג צוריק איז אינעם מאָסקווער „פּושקין־מוזיי‟ פֿאָרגעקומען אַן אינטערעסאַנטע אויסשטעלונג וועגן וויליאַם בלייק, די „פּרע-ראַפֿאַעליטן‟ און דעם באַרימטן קינסטלער, פּאָעט און סאָציאַליסט וויליאַם מאָריס (1834-1896). ווייניק מענטשן ווייסן אָבער, אַז מאָריס, וואָס איז נישט געווען קיין ייִד, האָט געהאַט אַ שײַכות צו דער ייִדישער ליטעראַטור, צוליב זײַן פֿרײַנדשאַפֿט מיטן שרײַבער, פּאָעט און רעוואָלוציאָנער מאָריס ווינטשעווסקי.

פֿון זײַן יונגט אָן האָט מאָריס, אַ דערצויגענער בײַ אַ פֿאַרמעגלעכער ענגלישער משפּחה, זיך שטאַרק אינטערעסירט מיטן מיטל־עלטער. אין דער זעלבער צײַט האָט ער זיך טיף אַנטוישט אין קאַפּיטאַליזם און באַפֿרײַנדעט מיט קריסטלעכע סאָציאַליסטן. אין פֿאַרגלײַך מיטן געוויינטלעכן סאָציאַליסטישן עולם, האָט ער נישט ליב געהאַט די אינדוסטריעלע פּראָלעטאַרישע עסטעטיק און געגלייבט, אַז אין דער גליקלעכער צוקונפֿט וועט די מענטשהייט אויפֿלעבן די מיטל־עלטערלעכע אידעאַלן פֿון שיינקייט, העלדישקייט און מוט. ווען אין ענגלאַנד איז אויפֿגעקומען די קינסטלערישע באַוועגונג פֿון פּרע־ראַפֿאַעליטן, איז מאָריס אין גיכן געוואָרן איינער פֿון אירע אָנגעזעענסטע פֿאָרשטייער.

דעם ברייטן עולם איז מאָריס, מסתּמא, צום מערסטן באַקאַנט ווי דער שאַפֿער פֿון וווּנדער־שיינע טעפּעכער, סחורה־דיזײַנען, ביכער־אילוסטראַציעס און אַנדערע פּראַקטישע קונסטווערק. זיי זענען נאָך אַלץ משפּיע אויף אומצאָליקע בעל־מלאָכות אַרום דער וועלט, וואָס שטרעבן צו אַנטוויקלען ווײַטער זײַן חנעוודיקן צויבערדיקן סטיל.

Yiddish Brief

A bissel of all things Yiddish: music, cooking, books and more.

Terms(Required)

I agree to the Forward's Terms of Service and Privacy Policy

Email(Required)

אינעם יאָר 1856 איז אין יאַנעווע, ליטע, געבוירן געוואָרן ליפּע־בנ־ציון נעוואַכאָוויטש, בעסער באַקאַנט דעם ייִדישן לייענער אונטערן פּסעוודאָנים מאָריס ווינטשעווסקי. אין 1879 האָט ער זיך באַזעצט אין לאָנדאָן און אין 1894 געדרינדעט דאָרטן די ערשטע בריטיש־ייִדישע צײַטונג – „דער פּוילישער ייִדל‟. אין אַ יאָר אַרום האָט וויליאַם מאָריס געגרינדעט זײַן סאָציאַליסטישע צײַטונג Commonweal, וווּ ווינטשעווסקי פֿלעגט זיך דרוקן אויף ענגליש. אין דער זעלבער צײַט האָט דער ייִדישער שרײַבער־רעוואָלוציאָנער געגרינדעט אַ צווייטע באַקאַנטע צײַטונג – „דער אַרבעטער־פֿרײַנד‟.

מאָריס ווינטשעווסקי

ווען און ווי אַזוי האָבן מאָריס און ווינטשעווסקי זיך באַקענט ווייסט מען נישט. מע ווייסט יאָ, אַז מאָריס פֿלעגט כּסדר קומען אינעם ייִדישן לינקן קלוב אויף בערנער־סטריט, וווּ ער האָט אָפֿט געשמועסט מיט ווינטשעווסקין וועגן סאָציאַליזם, עסטעטיק און פּאָעזיע. ווינטשעווסקי האָט געטענהט, אַז אין דיכטונג איז וויכטיק דער רעוואָלוציאָנערער תּוכן; די ראָמאַנטישע שיינקייט און די פֿאַרצײַטישע שפּראַך מעג מען אָפּוואַרפֿן. אַ דורכשניטלעכן ענגליש־רעדער איז טאַקע שווער צו לייענען מאָריסן; זײַנע פּאָעטישע ווערק זענען אָנגעפֿילט מיט אַלט־פֿרענקישע ווערטער, וואָס אַפֿילו אין זײַן צײַט זענען שוין נישט געווען אין גאַנג.

ווען ווינטשעווסקי האָט זיך שפּעטער באַזעצט אין אַמעריקע און געהאָלפֿן גרינדן דעם „פֿאָרווערטס‟, האָט אים אַב. קאַהאַן באַשולדיקט פּונקט אין דער זעלביקער „עבֿירה‟: לויט קאַהאַנען, זענען ווינטשעווסקיס לידער צו מליצהדיק. אַחוץ פּסוקים און אייגענע לשון־קודשדיקע אויסדרוקן, טרעפֿן זיך אין זײַן פּאָעזיע כּסדר פֿאַררופֿונגען אויף דער וועלטקולטור. באַזונדערס האָט ער ליב געהאַט לאָרד בײַראָן און הענריק איבסען. איבסענס פּיעסע „אַ ליאַלקע־הויז‟ האָט ווינטשעווסקי איבערגעזעצט אויף ייִדיש.

ווינטשעווסקי איז באַקאַנט, דער עיקר, ווי אַ פּאָעט אַן אידעאָלאָג, אַ באַזינגער פֿונעם פּראָלעטאַריאַט. אין אַ סך פֿון זײַנע לידער פֿאָלגט ער טאַקע זײַן פּרינציפּ צו שטעלן דעם טראָפּ אויף דער שאַרפֿער סאָציאַליסטישער פּראָפּאַגאַנדע אַנשטאָט דער פּאָעטישער שיינקייט. ווען מע לייענט זײַנע לידער וואַרפֿט זיך אָבער אין די אויגן אַ גרויסע היפּוכדיקע טענדענץ. זײַן ראָמאַנטישע דיכטונג קלינגט אָפֿט מרה־שחורהדיק, האָט כּסדר צו טאָן מיט אַזעלכע טעמעס, ווי טויט, זעלבסטמאָרד, „שוואַנען־לידער‟ פֿון אַ גוסס, צעבראָכענע הערצער, געוויין און פּײַן. אויף אומגעריכטע אופֿנים פֿלעכט ער צונויף תּנ״כישע מאָטיוון מיט אייראָפּעיִשע. אָט שרײַבט ער וועגן דעם ביטערן ייִדישן גלות און דוד המלכס פֿידל, און אָט – וועגן דעם טראַגישן אומקום פֿון דער אַלט־גריכישער פּאָעטעסע סאַפֿאָ.

צומאָל איז שווער צו זאָגן, וואָס באַווײַזט זיך אין ווינטשעווסקיס לידער מער בולט: פּאָליטיק צי ראָמאַנטיזם:

זײַן וואָלט איך אַ קינדער־מלך
אין אַ קינדער־לאַנד,
מיט אַ קינדער־מיניסטעריום
אָן צופֿיל פֿאַרשטאַנד;
מיט אַ בלומען־טראָן אין וועלדל
אויף דער פֿרײַער לופֿט,
אין דער האַנט אַ לולבֿ־סצעפּטער,
מיט זײַן פֿרישן דופֿט.

A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen

I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.

This year, we have stood together in strength and sorrow. Our Forward team has worked around the clock to help you find clarity amid the chaos.

At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.

Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.

—  Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO

Join our mission to tell the Jewish story fully and fairly.

$36 $500

$120 $180 Other amount