קולטורעלע קאָנטאַקטן צװישן ייִדן און אוקראַיִנערCultural Contacts Between Jews and Ukrainians
בײַם אָנהייב פֿון צװאַנציקסטן יאָרהונדערט איז קיִעװ געװאָרן אַ װיכטיקער צענטער פֿון דער נײַער אַװאַנגאַרדיסטישער קונסט.
Image by Ukrainian Jewish Encounter
די געשיכטע פֿון ייִדן אױף די שטחים פֿון דער הײַנטיקער אוקראַיִנע איז לענגער װי טױזנט יאָר. ייִדן האָבן איבערגעלעבט דאָ ביז גאָר פֿאַרשידענע צײַטן, תּקופֿות פֿון אױפֿבלי און חורבן. ייִדן האָבן דאָ געשפּילט זײער אַ חשובֿע װירטשאַפֿטלעכע ראָלע, אָבער קולטורעלע קאָנטאַקטן מיט דער אַרומיקער באַפֿעלקערונג זײַנען געװען גאַנץ שװאַך. ביז לעצטנס האָבן די ייִדישע היסטאָריקער ניט געהאַט קײן סך אינטערעס אַין קעגנזײַטיקע באַציִונגען צװישן ייִדן און זײערע אוקראַיִנער שכנים. ערשט נאָך דעם פֿונאַנדערפֿאַל פֿונעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד און דעם אױפֿקום פֿון דער אומאָפּהענגיקער אוקראַיִנער מלוכה האָט מען זיך גענומען סיסטעמאַטיש פֿאָרשן אָט די טעמע.
אַ װיכטיקער בײַטראָג אין די דאָזיקע פֿאָרשונגען איז דער זאַמלבאַנד, „דאָס אוקראַיִנער־ייִדישע באַגעגעניש: די קולטורעלע דימענסיע‟, רעדאַקטירט דורך פּראָפֿעסאָר װאָלף מאָסקאָװיטש און פֿרױ אַלטי ראָדאַל. דאָס בוך באַשטײט פֿון זעקס טײלן, װאָס באַהאַנדלען פֿאַרשידענע אַספּעטקן פֿון די אוקראַיִנער־ייִדישן קולטורעלע באַציִונגען: קונסט, אַרכיטעקטור, קינעמאַטאָגראַף, שפּראַך, מוזיק און די קעגנזײַטיקע אָפּשפּיגלונגען פֿון ייִדן און אוקראַיִנער אין דער ליטעראַטור. צום שלוס באַטראַכט מען דעם ענין פֿון אָפּהיטן די ייִדישע קולטור־ירושה אין אוקראַיִנע הײַנט־צו־טאָג.
אינטענסיװע קולטורעלע קאָנטאַקטן צװישן ייִדן און אוקראַיִנער האָבן זיך אָנגעהױבן ערשט סוף־נײַנצנטןּ יאָרהונדערט, װען בײדע פֿעלקער האָבן זיך אַקטיװ גענומען אױפֿבױען זײערע נאַציאָנאַלע אידענטיטעטן. קולטור איז געװען אַ װיכטיקער באַשטאַנדטײל פֿונעם דאָזיקן נאַציאָנאַלן פּראָיעקט, און פֿאַר דעם האָט מען געדאַרפֿט שאַפֿן אַן אײגענעם פֿאָלקסטימלעכן סטיל אין דער ליטעראַטור און קונסט.
Image by Ukrainian Jewish Encounter
װיטאַ סוסאַק האַלט, אַז די אַנטװיקלונג פֿונעם ייִדישן און אוקראַיִנישן נאַציאָנאַלן סטיל איז געגאַנגען אויף פּאַראַלאַלע דרכים. סײַ אוקראַיִנישע סײַ ייִדישע קינסטלער האָבן צוגעפּאַסט די מאָדערנע פֿראַנצױזישע און דײַטשישע טענדענצן צו געהעריקע פֿאָלק־טראַדיציעס. בײדע שיטות האָבן גענוצט עלעמענטן פֿון נאַציאָנאַלע בגדים און אָרנאַמענטן. דער גאַליציאַנער ייִדישער קינסטלער אפֿרים משה ליליען האָט געשאַפֿן אַן אײגנאַרטיקן סטיל פֿאַרן ציוניסטישן פּראָיעקט, בעת די גאַליציאַנער אוקראַיִנער קינסטלער, אַזעלכע װי מיקאָלאַ װראַטשעק, האָבן געשאַפֿן א דעקאָראַטיװן מאָדערניסטישן סטיל פֿאַר ליטעראַרישע פּובליקאַציעס אױף אוקראַיִניש. סײַ אין דעם, סײַ אין יענעם פֿאַל זעט מען בפֿירוש אַ השפּעה פֿונעם װינער סטיל „סעצעסיאָן‟.
דער סאַמע בולטער ייִדישער פּועל־יוצא פֿון דער דאָזיקער אַנטװיקלונג איז געװען „קולטור־ליגע‟, װאָס איז אױפֿגעקומען אין קיִעװ בשעת דער רוסישער רעװאָלוציע. אַ מוסטער פֿאַרן דאָזיקן פּראָיעקט פֿון דער נײַער ייִדישער קולטור איז געװען דער אוקראַיִנער קינסטלערישער װאַרשטאַט פֿון מיכאַילאָ בױטשוק. אינעם ערשטן יאָרצענדליק פֿונעם צװאַנציקסטן יאָרהונדערט איז קיִעװ געװאָרן אַ װיכטיקער צענטער פֿון דער נײַער אַװאַנגאַרדיסטישער קונסט. די קינסטלער באָריס אַראָנסאָן און ישׂשׂכר בער ריבאַק האָבן פּראָקלאַמירט אינעם ייִדישן זשורנאַל „אױפֿגאַנג‟, אַז דװקא די רײנע אַבסטראַקטע פֿאָרמען פֿאַרקערפּערן דעם ייִדישן „נאַציאָנאַלן עלעמענט‟. דער אוקראַיִנער קונסט־היסטאָריקער דמיטראָ האָרבאַטשאָװ דערצײלט אין זײַן קאַפּיטל װעגן דעם, װי ער האָט אין די 1960ער יאָרן װידער „אַנטדעקט‟ די פֿאַרגעסענע קינסטלערישע ירושה פֿונעם קיִעװער אַװאַנגאַרד.
אַװאַנגאַרד האָט איבערגעלאָזט שפּורן ניט נאָר אין דער מאָלערישער קונסט אָבער אױך אין דעם קינעמאַטאָגראַף. װי עס שרײַבט סערהיי טרימבאַטש, האָט די אידעאָלאָגיע פֿונעם אַװאַנגאַרד פֿאַרמאָגט אַ געװיסן משיחיסטישן בײַטעם. דער דאָזיקער בײַטעם פֿילט זיך אין די פֿילמען פֿונעם באַרימטן אוקראַיִנער רעזשיסאָר אַלעקסאַנדר דאָװזהענקאָ, װעלכער האָט זיך געהאַלטן פֿאַר אַ מין אוקראַיִנער נבֿיא. ענלעכע מאָטיװן, װאָס זײַנען פֿאַרקניפּט מיט דער השׂגה פֿון דער רעװאָלוציע װי אַ נײַע „מעשׂה בראשית‟, געפֿינט מען אױך אין די װערק פֿון ייִדישע דיכטער פֿון די ערשטע יאָרן נאָך דער רוסישער רעװאָלוציע.
די באַציִונג פֿון אוקראַיִנער נאַציאָנאַליסטן צו ייִדן איז אָפֿט מאָל ניט געװען פּאָזיטיװ. אײניקע שרײַבער װי למשל אָלענאַ פּטשילקאַ אָדער פּאַנטעלײמאָן קוליש, האָבן געשילדערט אַ סטערעאָטיפּישע געשטאַלט פֿון אַ ייִד, װאָס האַלט בײַ זיך דעם שליסל פֿון דער קריסטלעכער צערקװע און מאָנט געלט בײַ די קריסטן װען זײ װילן זיך מאָליען. װי עס שרײַבט מיראָסלאַװ שקאַנדריִי, זײַנען די דאָזיקע אַנטיסעמיטישע װערק װידער פּובליקירט געװאָרן אין 2005 מיטן צװעק פֿון פֿאַרפֿעסטיקן די נאַציאָנאַליסטישע שטימונגען אין אוקראַיִנע. די דאָזיקע פּובליקאַציע האָט גורם געװען אַ סקאַנדאַל, און מער האָט מען אַזעלכע טעקסטן ניט פּובליקירט. אַנטיסעמיטישע שטימונגען זײַנען אױך געװען פּאָפּולער צװישן די רעכטע אוקראַיִנער ליטעראַטן אין אױסלאַנד, בפֿרט אין די 1930ער און 1940ער יאָרן, װען אײניקע פֿון זײ האָבן מיטגעאַרבעט מיט די דײַטשישע נאַציסטן. אָבער עס זײַנען אויך געװען שרײַבער, װאָס האָבן באַשריבן דעם ייִדישן חורבן מיט מיטלײַד, װי למשל דאָקיאַ הומענאַ אין איר ראָמאַן, „געקרײצטער יאַר‟, װעגן דער דײַטשישער אָקופּאַציע פֿון קיִעװ.
דער ענין פֿון אױפֿשטעלן אַ דענקמאָל לזכר די קרבנות פֿון די נאַציסטישע רציחות אין קיִעװער באַבי יאַר רופֿט אַרױס הײסע חילוקי־דעות עד־היום. אין סעפּטעמבער 1941 האָבן דאָרט די דײַטשן און זײערע אוקראַיִנער מיטהעלפֿער צעשאָסן העכער װי דרײַסיק טױזנט ייִדן. שפּעטער האָבן די דײַטשן גענוצט דעם דאָזיקן אָרט צו שיסן אַ סך אַנדערע מענטשן, צװישן זײ — די סאָװעטישע געפֿאַנגענע, פּאַרטיזאַנער און שפּעטער אױך אוקראַיִנישע נאַציאָנאַליסטן, װאָס האָבן זיך געשלאָגן סײַ קעגן די סאָװעטן סײַ קעגן די דײַטשן. דאָס שאַפֿט אַ קאָמפּליצירטע פּראָבלעם װאָס שייך דער פֿראַגע, וואָס פֿאַר אַ מין דענקמאָל, אָדער אפֿשר עטלעכע דענקמעלער, קאָן אָפּמערקן אָט די אַלע ביז גאָר פֿאַרשידענע קרבנות פֿון דער דײַטשישער אָקופּאַציע? לעצנטנס איז דער דאָזיקער ענין געװאָרן נאָך מער קאָמפּליצירט פּאָליטיש, װײַל עס האָבן זיך דערין אַרײַנגעמישט אײניקע רוסלענדישע ייִדישע גבֿירים פֿון אוקראַיִנער אָפּשטאַם. דאָס איז אַ באַװײַז, אַז די באַציִונגען צװישן ייִדן און אוקראַיִנער איז װײַט ניט קײן רײן היסטאָרישער ענין. דאָס איז אַן אַקטועלע אינטערנאַציאָנאַלע פּאָליטישע פּראָבלעם, װאָס באַטרעפֿט אינטערעסן פֿון פֿאַרשידענע מלוכות: אוקראַיִנע, רוסלאַנד, אַמעריקע, קאַנאַדע און ישׂראל.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you move on, I wanted to ask you to support the Forward’s award-winning journalism during our High Holiday Monthly Donor Drive.
If you’ve turned to the Forward in the past 12 months to better understand the world around you, we hope you will support us with a gift now. Your support has a direct impact, giving us the resources we need to report from Israel and around the U.S., across college campuses, and wherever there is news of importance to American Jews.
Make a monthly or one-time gift and support Jewish journalism throughout 5785. The first six months of your monthly gift will be matched for twice the investment in independent Jewish journalism.
— Rukhl Schaechter, Yiddish Editor
