דער מיסטישער אַנאַרכיסט הלל צײַטליןThe Mystical Anarchist, Hillel Zeitlin
ווען צייטלין איז אומגעקומען על־קידוש־השם, האָט ער געהאַלטן דעם ספֿר־הזוהר אין דער האַנט.
Image by Pxhere
די סדרה די וואָך, פּרשת־נצבֿים, וואָס ווערט אַלעמאָל געלייענט פֿאַר ראָש־השנה, איז אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים פֿאַרבונדן מיטן קומענדיקן יום־טובֿ.
„אַתּם נצבֿים היום כּולכם‟ — איר שטייט הײַנט אַלע פֿאַרן אייבערשטן. משה רבינו האָט פֿאַרזאַמלט אַלע ייִדן, כּדי זיי אַרײַנצוברענגען אין אַ קאָלעקטיוון בונד מיטן באַשעפֿער. די ימים־נוראָים זענען טאַקע די טעג, ווען אַלע ייִדן פֿאַרזאַמלען זיך, כּדי אַרויסצוּווײַזן דעם דאָזיקן קאָלעקטיוון בונד. אַפֿילו אינגאַנצן אַסימילירטע באַווײַזן זיך אין שילן יום־כּיפּור צו „כּל־נדרי‟ אָדער ראָש־השנה צו קריעת־השופֿר.
פֿאָרט, שטעקט אין דער הײַנטיקער פּרשה אַ געוויסער טראַגישער עלעמענט. משה רבינו האָט פֿאַרזאַמלט דאָס גאַנצע פֿאָלק נישט לאַנג פֿאַר זײַן פּטירה, האָפֿנדיק צו דערגרייכן ערבֿות, סאָלידאַריטעט, צווישן אַלע ייִדן. אין די חסידישע און מוסר־ספֿרים ווערט דערקלערט, אַז דער ענין פֿון ערבֿות איז ברייטער און נעמט אַרום אַלע מענטשן אין דער וועלט. פֿון דער צווייטער זײַט, האָט משה אַליין כּסדר געליטן פֿון מיספֿאַרשטייעניש און אינטריגעס קעגן אים. שווער איז דער גורל פֿון אַ נבֿיא…
מוצאי־שבת, ערבֿ־ראָש־השנה, כ״ט אלול, איז דער יאָרצײַט פֿון הלל צייטלין (1871־1942) — אַ חסידישער פֿילאָסאָף, גאָר אַן אייגנאַרטיקער דענקער, אַ זשורנאַליסט און שרײַבער, אַ באַגאַבטער פּאָעט מיט מיסטישע, כּמעט נבֿיאיִשע וויזיעס — און דער טאַטע פֿון גרויסן דיכטער אַהרן צייטלין. אין זײַנע ווערק האָט הלל צייטלין אויך כּסדר געפּרעדיקט ערבֿות, אַחדות, סאָלידאַריטעט פֿון אַלע מענטשן אין דער וועלט. מע קאָן זיך משער זײַן, אַז „נצבֿים‟ איז געווען איינע פֿון זײַנע סאַמע באַליבטע פּרשיות. ווען די נאַציס זענען געקומען אים צו דערשיסן אין וואַרשעווער געטאָ, האָט ער געהאַלטן דעם הייליקן זוהר אין דער האַנט, אָנגעטאָן אין אַ טלית און תּפֿילין…
הלל צייטלין איז געבוירן געוואָרן בײַ אַ ווײַסרוסישער חב״ד־משפּחה. שפּעטער, זײַענדיק אַ יונגער בחור, האָט ער זיך פֿאַראינטערעסירט מיט דער וועלטלעכער פֿילאָסאָפֿיע און געוואָרן אויס פֿרום — אויף אַ ווײַל. צום מערסטן האָט ער זיך אינטערעסירט מיט דער פּעסימיסטישער פֿילאָסאָפֿיע פֿון אַרטור שאָפּענהאַוער און פֿרידריך ניצשע. נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה, איז ער אָבער ביסלעכווײַז געוואָרן אַ בעל־תּשובֿה — און דערצו אַן אַנטציקטער חסידישער דענקער.
וועגן דעם, שרײַבט ער אין זײַנע ווערק, אַז זײַן „אָפּגעפֿאָרענער‟ פּעריאָד האָט אים שפּעטער געהאָלפֿן בעסער צו פֿאַרשטיין און טיפֿער אָפּצושאַצן דאָס רײַכטום פֿון ייִדישקייט. לויט זײַן מיינונג, כּדי עפּעס אָפּצושאַצן ווי געהעריק, מוז מען עס צומאָל דערזען פֿון דער ווײַטנס. פּאָליטיש איז ער געווען אַ טעריטאָריאַליסט, נאָענט אין זײַנע געדאַנקען צו יצחק־נחמן שטיינבערג. אין דער זעלבער צײַט, איז צייטלין געווען אַ מיסטישער אַנאַרכיסט און האָט געגלייבט, אַז דאָס לעבעדיקע, דינאַמישע רוחניות קאָן העלפֿן אַלע מענטשן אין דער וועלט צו לעבן ווי ברידער אָן קיין אָנגעצוווּנגענע מאַכטסטרוקטורן. אַזוי ווי מאַרטין בובער, איז ער געווען אַן אייגנאַרטיקער פֿילאָסאָף־עקזיסטענציאַליסט.
צום באַדויערן, בלײַבט צייטלינס גײַסטיקע און שעפֿערישע ירושה ווייניק באַקאַנט. אין 2012 האָט ד״ר אַרטור גרין אַרויסגעגעגן אויף ענגליש אַ גוטע אַנטאָלאָגיע פֿון צייטלינס אויסגעקליבענע ווערק. גרין באַטראַכט צייטלינען ווי אַ פֿאַרמלחמהדיקן פֿאָרלויפֿער פֿון דער הײַנטיקער אַמעריקאַנער נעאָ־חסידישער און „רעניואַליסטישער‟ באַוועגונג. אין געוויסע אַספּעקטן, איז אַזאַ אָפּשאַצונג נישט איבערגעטריבן. צייטלין האָט געחלומט פֿון אַ גײַסטיק באַנײַטער, אָפֿענער, דימאַנישער שיטה אין חסידות. אַזוי ווי אין די הײַנטיקע נעאָ־חסידישע חבֿורות, האָט ער געשטעלט אַ באַזונדערן טראָפּ אויף געוויסע געדאַנקען פֿון חב״ד רבי נחמן בראַצלעווער, ווי אויך אויף פּערזענלעכער אינטויִציע און כּמו־נבֿיאישע חזיונות. צוויי זײַנע ביכער זענען געווידמעט חב״ד און בראַצלעוו.
אין דער זעלבער צײַט, איז וויכטיק צו געדענקען, אַז צייטלין איז אומגעקומען אויף קידוש־השם ווי אַ טיף פֿרומער רײַסישער ייִד, ווײַט פֿון וועלכע־ניט־איז מאָדערנרע אָדער פּאָסטמאָדערנע הײַנטצײַטיקע באַוועגונגען. זעקס פֿון זײַנע ביכער, אָנגעשריבן אויף אַ געשמאַקן ייִדיש (אויף לשון־קודש האָט ער אויך געשריבן), זענען צוטריטלעך אויף דער וועבזײַט פֿון דער ביכער־צענטראַלע אין אַמהערסט.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.
At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.
Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.
— Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO
